Metselverbanden
Inhoud
Het halfsteensverband bestaat vrijwel geheel uit lagen met strekken, die steeds een halve steen verspringen. Halfsteensverband is een zeer economisch metselverband met slechts weinig afval door zaag- knip- of hakwerk en constructief sterk (de stenen grijpen maximaal in elkaar). Op de hoeken kunnen de stenen gewoon doorlopen. Alleen op hoeken en bij muurbeëindigingen en penanten komen koppen in het zicht. Het overgrote deel van het schoonmetselwerk in Nederlabuitenspouwbladen en binnenmuren wordt uitgevoerd in halfsteensverband. nd voor
Variaties op het halfsteens verband zijn mogelijk door de verspringing niet in elke laag, maar per twee of drie lagen te laten plaatsvinden
Het klezoorverband is verwant aan het halfsteensverband en bestaat eveneens uit lagen van vrijwel uitsluitend strekken. Bij het klezoorverband verspringen de lagen echter slechts een klezoorlengte in plaats van een halve steen. Op de hoeken wordt aangesloten met een drieklezoor.
Het staand klezorenverband is een sierverband. Aan het verband zelf wordt weinig sterkte ontleend door het metselwerk en het gebruik van (drie-)klezoren bij muurbeëindigingen, op hoeken en tegen muuropeningen brengt een zeker zaag- knip- of hakverlies met zich mee. Bij staand klezorenverband wordt op een hoek altijd met een drieklezoor begonnen. De lagen verspringen dan een klezoorlengte die om de andere laag weer terug verspringt. Zo ontstaat het staand klezoorverband, of klezoorverband met ‘staande tand’.
Het is ook mogelijk om de lagen steeds in één richting te laten verspringen. Dan ontstaat het klezoorverband met ‘vallende tand’. Variaties hierop zijn mogelijk door het ritme van de verspringing met een vast aantal lagen te wisselen waardoor een zigzag-ritme ontstaat.
Het staand verband bestaat uit om-en-om afwisselend strekkenlagen met koppenlagen. De koppen verspringen een klezoor ten opzichte van de strekken. Zowel de strekken als de koppen liggen recht boven elkaar. Dit metselverband wordt ook wel Hollands verband genoemd. Het staand verband is typisch een verband voor steensmuren of dikker vanwege de koppenlagen. Op de hoeken en bij muurbeëindigingen wordt met drieklezoren gewerkt.
Het kruisverband lijkt erg op het staand verband, omdat ook dit verband tot stand komt door afwisseling van lagen van strekken met koppen. Het verschil is dat de strekken niet recht boven elkaar liggen, maar steeds een halve steen verspringen. Dit komt tot stand door vanaf de hoeken of muurbeëindigingen de drieklezoren in de strekkenlaag om de ander te laten volgen door eerst een kop en dan de strekken. In het metselverband herkent men een aaneensluiting, diagonaal, van kruisvormen. Deze kruisvorm wordt in siermetselwerk vaak gebruikt om het metselwerk te accentueren in kleur of door reliëf.
Bij wildverband worden koppen en strekken in ogenschijnlijk willekeurige volgorde in het metselwerk opgenomen. Om dit gevelbeeld te verkrijgen dient de metselaar echter goed op te letten dat er niet ergens in het metselwerk plaatselijk toch onbedoelde regelmatige patronen ontstaan.
Volgens de Uitvoeringsrichtlijn metselwerkconstructies bestaat wildverband uit:
Voor de maatvoering van het metselwerk kan men halfsteensverband als uitgangspunt nemen en voor muuropeningen en muurvlakken dezelfde formules gebruiken. Bij smalle muurdammen zal de metselaar door gebruik van klezoren proberen het gevelbeeld zo goed mogelijk te continueren.
Sommige metselverbanden zijn typerend voor een bepaalde streek of land en worden genoemd naar de streek of het land van herkomst. Het Vlaams en het Hollands verband zijn daar voorbeelden van.
Bij Vlaams verband bestaan de lagen uit achtereenvolgens een kop, een strek, een kop, een strek enzovoorts (zie Afbeelding). De kop in een laag ligt altijd midden boven de onderliggende strek. Begint men op een hoek met een kop, dan krijgt de volgende laag een drieklezoor. De hoek wordt afgemaakt door aansluitend aan de drieklezoor twee lepe stenen te gebruiken. Dit zijn stenen met een afgeschuinde hoek (zie Afbeelding). Bij muuronderbrekingen in Vlaams verband wordt in plaats van één drieklezoor ook wel een klisklezoor naast een kop gebruikt. Men noemt dit de Oud-Hollandse hoekoplossing.
Bij het Noors- of kettingverband bestaat elke laag uit een herhaling van twee strekken met één kop. De koppen in de volgende laag komen telkens boven de stootvoeg tussen de twee strekken van de vorige laag. De koppen komen zo recht boven elkaar te liggen. Het verticale patroon van de koppen die door de stootvoegen tussen de strekken aan elkaar geregen lijken, zou dit verband de naam kettingverband hebben gegeven.
Het Engels verband lijkt in zoverre op het kettingverband dat hier in elke laag niet twee maar drie strekken worden afgewisseld met een kop. De koppen liggen hierbij steeds midden boven de middelste van de drie strekken en dus ook recht boven elkaar. De hoek wordt gevormd door twee drieklezoren naast elkaar, of een strek met een klisklezoor te gebruiken (zie figuur). Het Engels verband levert toegepast in een halfsteensmuur nog relatief weinig hak- of zaagwerk en is daarom geschikt voor halfsteens werk in met name grotere muurvlakken.
Bij het stapel- of tegelverband worden de stootvoegen in de strekkenlagen verticaal boven elkaar geplaatst. Er is dus eigenlijk geen verband tussen de stenen die recht boven elkaar worden gestapeld. Zowel de lint- als de stootvoegen liggen in elkaars verlengde zoals dat bij eenvoudig tegelwerk gebruikelijk is.
Omdat er eigenlijk geen verband in het metselwerk is, wordt de stabiliteit van het metselwerk gewaarborgd door metselwerkwapening op te nemen in de lintvoegen.
Het blokverband ontstaat wanneer men van twee of meer strekken of koppen blokjes vormt en die afwisselend met de voegen horizontaal en verticaal naast en op elkaar stapelt. Tussen de blokjes lopen de horizontale en verticale voegen in elkaars verlengde. Het blokkenmotief kan op verschillende wijzen worden vormgegeven
Zoals de naam al aangeeft bestaat het koppenverband uit lagen met uitsluitend koppen. De koppen zelf verspringen elke laag een halve kop. Eigenlijk een soort halfsteensverband dus. Het koppenverband wordt veel gebruikt bij rondlopende muren, omdat de koppen de ronding gemakkelijker volgen dan strekken en er ook met een kleinere diameter kan worden gewerkt. De binnendiameter van een rondlopende muur moet voor dit soort werk minimaal 80 cm zijn.